Nỗi lo về lạm phát từng là một trong những yếu tố giúp Donald Trump giành chiến thắng trong cuộc bầu cử. Ông liên tục nhấn mạnh giá cả leo thang, chỉ trích chính quyền Joe Biden và Cục Dự trữ Liên bang (Fed) vì đã tạo ra “cơn ác mộng lạm phát.” Nhưng giờ đây, chính kỳ vọng lạm phát của công chúng – vốn đang xa rời thực tế – lại trở thành thách thức lớn đối với nhiệm kỳ tổng thống của ông. Liệu Trump có thể kiểm soát được tâm lý thị trường hay sẽ bị chính chiến lược tranh cử của mình phản tác dụng?
Theo Jonathan Levin trên Bloomberg Opinion, kỳ vọng của người tiêu dùng về giá cả tăng có thể trở thành hiện thực nếu được lan truyền rộng rãi.
Lo ngại về lạm phát từ người dân Hoa Kỳ có thể đã giúp Donald Trump đắc cử tổng thống. Trong chiến dịch tranh cử, ông liên tục nhấn mạnh về giá trứng và thịt xông khói tăng cao, đồng thời cho rằng người tiền nhiệm Joe Biden – cùng với Chủ tịch Cục Dự trữ Liên bang (Fed) Jerome Powell – đã tạo ra một “cơn ác mộng lạm phát.”
Giờ đây, ông Trump lại đang phải đối mặt với kỳ vọng lạm phát của công chúng, vốn hoàn toàn không phản ánh thực tế, và có thể trở thành rào cản lớn đối với thành công của ông trên cương vị tổng thống.
Theo khảo sát mới nhất của Đại học Michigan, người tiêu dùng dự đoán giá cả sẽ tăng 4,3% trong năm tới – mức kỳ vọng lạm phát tệ nhất kể từ năm 2023. Đáng lo ngại hơn, họ còn cho rằng giá cả sẽ tăng trung bình 3,3% mỗi năm trong vòng 5 đến 10 năm tới – mức cao nhất kể từ năm 2008.
Các nhà kinh tế chính thống có góc nhìn lạc quan hơn, nhưng thực tế là nhận thức về một cuộc khủng hoảng lạm phát có thể trở thành một lời tiên tri tự ứng nghiệm. Lý do là vì hầu hết các nhà kinh tế đều đồng ý rằng kỳ vọng lạm phát đóng vai trò quan trọng trong việc quyết định mức lạm phát thực tế. Khi người dân tin rằng giá cả sẽ tiếp tục tăng, các doanh nghiệp có thể điều chỉnh giá bán cao hơn, người tiêu dùng có xu hướng mua hàng sớm để tránh giá tăng, và người lao động có thể yêu cầu mức lương cao hơn để bù đắp chi phí sinh hoạt.
Những yếu tố này đều ảnh hưởng lớn đến mô hình dự báo lạm phát, đồng thời được các ngân hàng trung ương trên thế giới sử dụng để xây dựng chính sách tiền tệ. Vào giữa năm 2022, Powell thậm chí đã viện dẫn kỳ vọng lạm phát tăng cao của người tiêu dùng để biện minh cho quyết định nâng lãi suất mạnh nhất kể từ năm 1994.
Đo lường kỳ vọng lạm phát – một bài toán phức tạp
Mặc dù các nhà kinh tế đồng thuận rằng kỳ vọng lạm phát rất quan trọng, nhưng họ vẫn chưa thống nhất được phương pháp đo lường tốt nhất. Dữ liệu khảo sát cho thấy có sự chênh lệch lớn trong cách công chúng hiểu về lạm phát.
Bằng chứng cũng chỉ ra rằng người Mỹ thường đánh giá quá cao mức lạm phát do họ tập trung vào giá xăng dầu và thực phẩm – những mặt hàng được mua thường xuyên và dễ nhận thấy biến động giá. Mặc dù đây là những yếu tố quan trọng, nhưng các ngân hàng trung ương thường ít xem xét chúng khi dự báo lạm phát vì chúng quá biến động.
Bên cạnh đó, môi trường chính trị đầy tính phân cực hiện nay cùng với sự lan truyền thông tin nhanh chóng trên mạng xã hội càng khiến kỳ vọng lạm phát trở nên khó đo lường hơn.
Một nghiên cứu của Ngân hàng Dự trữ Liên bang Cleveland, hợp tác với nhà kinh tế John Leer từ Morning Consult và các học giả bên ngoài, cho thấy rằng mạng xã hội hiện đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành kỳ vọng lạm phát của công chúng.
Trái ngược với báo chí truyền thống, các câu chuyện trên mạng xã hội có thể lan truyền với tốc độ chóng mặt, và nội dung có thể thay đổi đáng kể tùy theo từng nhóm người theo dõi.
Thật vậy, khảo sát mới nhất của Michigan cho thấy những người theo đảng Dân chủ hiện là nhóm đang đẩy kỳ vọng lạm phát lên cao – một sự thay đổi đáng kể so với những năm gần đây. Họ dự đoán giá cả sẽ tăng khoảng 5,1% trong năm tới, có lẽ vì lo ngại về ảnh hưởng của các chính sách thuế quan mà Trump đề xuất. Trong khi đó, những người thuộc đảng Cộng hòa lại có quan điểm trái ngược hoàn toàn, cho rằng lạm phát sẽ gần như bằng 0.
Ngay cả khi xét đến những ưu tiên chính sách của Trump, không một nhà kinh tế chính thống nào được Bloomberg khảo sát cho rằng lạm phát thực tế vào năm 2025 sẽ cao như mức mà đảng Dân chủ lo ngại hoặc thấp như mức mà đảng Cộng hòa dự đoán.
Sự khác biệt quá lớn này rất khó giải thích, nhất là khi hầu hết các chỉ số lạm phát – dù là chỉ số tổng hợp hay chỉ số cốt lõi (loại trừ thực phẩm và năng lượng) – đều cho thấy một bức tranh chung về lạm phát ở mức hơi cao hơn bình thường, nhưng không đến mức báo động.
