Volatility là gì? Sóng cơ hội hay bão rủi ro?

Chắc hẳn nhiều bạn trader mới đã từng hoang mang khi thấy thị trường “nhảy múa” từng phút, từng giây thì đó chính là volatility, hay còn gọi là độ biến động. Nhưng liệu biến động có thật sự đáng sợ? Hay đó lại là nơi cơ hội sinh lời bắt đầu?

Nếu bạn từng bị “cuốn vào bão giá” chỉ vì không hiểu rõ sóng mình đang cưỡi thì đây là lúc bạn nên dừng lại vài phút, cùng mình khám phá những thông tin hữu ích trong bài viết sau nhé!

Volatility là gì?

Volatility do sàn giao dịch Chicago Board Options Exchange (CBOE) phát triển, mô tả mức độ dao động giá của một tài sản trong một khoảng thời gian nhất định. Crypto Volatility Index (CVI) là chỉ số được xây dựng để phản ánh mức biến động kỳ vọng trong thị trường crypto. Vì quyền chọn thường phản ánh kỳ vọng của nhà đầu tư về tương lai nên CVI có thể được xem như “thước đo cảm xúc” của thị trường.

Giá càng nhảy mạnh, càng bất ngờ thì độ biến động càng cao. Ngược lại, nếu giá “lững thững” đi ngang, volatility sẽ rất thấp.

Mình sẽ nói dễ hiểu hơn:

• Coin tăng từ $100 lên $150 rồi rớt về $90 trong vài giờ → Volatility cao.
• Coin từ sáng đến chiều vẫn quanh $100 → Volatility thấp.

Cách đọc CVI:

• CVI thấp (~50 hoặc thấp hơn) → thị trường ổn định, ít biến động bất ngờ.
• CVI cao (>80) → thị trường căng thẳng, tâm lý lo lắng tăng cao.

Điều quan trọng cần nhớ: Volatility không tốt cũng không xấu. Nó không nói thị trường đang “bull” hay “bear”, nó chỉ nói thị trường đang “sống”, đang chuyển động. Với trader có kinh nghiệm thì đó là dấu hiệu của cơ hội. Còn với người mới, đó có thể là con sóng mạnh cuốn trôi mọi kế hoạch.

Phân biệt volatility với rủi ro: Đừng nhầm lẫn!

Nhiều bạn mới thường hiểu nhầm volatility là rủi ro. Nhưng thật ra chúng không giống nhau.

• Volatility là mức độ thay đổi giá, bất kể tăng hay giảm
• Rủi ro là khả năng bạn mất tiền

Ví dụ:

• Một coin tăng 15% rồi giảm 10% trong ngày → Volatility cao
• Nhưng nếu bạn đã đặt stop loss hợp lý, lệnh của bạn vẫn an toàn → Rủi ro thấp

Ngược lại:

• Một coin ít biến động nhưng bạn all-in không tính toán → Rủi ro cực cao dù volatility thấp

Vậy nên volatility là “dao hai lưỡi”. Nó tạo ra cơ hội lớn nếu bạn có kế hoạch nhưng cũng có thể là bẫy nếu bạn lao vào vô định. Hãy là một trader chứ đừng là một “ con thiêu thân” nhé!

Các loại volatility

Volatility không chỉ có một kiểu. Trader chuyên thường phân loại để đọc được thị trường chính xác hơn. Có 3 loại chính:

Historical volatility (HV): Gương chiếu hậu của thị trường

Đây là biến động đã thực sự xảy ra trong quá khứ, chứ không phải dự đoán hay cảm tính. HV thường được tính theo phần trăm dao động của giá trong một khoảng thời gian nhất định như 10, 20 hoặc 30 ngày gần nhất.

Ví dụ: Nếu BTC tăng giảm khoảng 10% mỗi ngày trong vòng 10 ngày qua, thì HV sẽ cho bạn biết mức độ “sóng gió” trung bình trong giai đoạn đó.

Mình sẽ nói cụ thể hơn cho bạn dễ hình dung:

• Một HV cao → Thị trường từng biến động dữ dội, giá dao động lớn, không ổn định
• Một HV thấp → Thị trường từng khá “êm”, giá đi nhẹ nhàng, không có cú sốc nào đáng kể

Vì sao HV quan trọng?

Với những bạn trader mới, HV giống như nhìn gương chiếu hậu khi lái xe vậy đó! Bạn sẽ biết đoạn đường vừa đi qua gập ghềnh ra sao. Dù không dự đoán được phía trước nhưng biết được thị trường vừa trải qua giai đoạn bình lặng hay bão tố sẽ giúp các trader:

• Tính toán lại vùng stop loss cho phù hợp với môi trường hiện tại
• Ước lượng xem chiến lược nào đang hiệu quả (ví dụ: đánh theo range hay breakout)
• So sánh với Implied Volatility (IV) để phát hiện sự chênh lệch → từ đó dự đoán tâm lý thị trường

Một lưu ý nhỏ:

HV chỉ phản ánh quá khứ, không nói gì về tương lai. Tuy nhiên, nếu bạn thấy HV đang dần tăng đều mỗi ngày, đó có thể là dấu hiệu “sóng ngầm” đang lên, thị trường có thể chuẩn bị bước vào giai đoạn biến động mạnh. Cẩn tắc vô áy náy!

Implied volatility (IV): Biến động mà thị trường “ngầm dự đoán”

Implied volatility thể hiện kỳ vọng của thị trường về độ biến động trong tương lai. Nói cách khác, IV là cách thị trường “định giá” rủi ro phía trước. Giá option (quyền chọn) chính là nơi phản ánh IV rõ ràng nhất, vì nó bao gồm cả dự đoán của trader về việc giá sẽ biến động nhiều hay ít.

Hiểu đơn giản thế này:

• Nếu IV cao → Thị trường kỳ vọng giá sẽ biến động mạnh trong thời gian tới (có thể tăng sốc hoặc giảm mạnh)
• Nếu IV thấp → Thị trường kỳ vọng giá sẽ khá yên ổn, dao động nhẹ trong tương lai gần

Ví dụ dễ hiểu: Nếu bạn thấy một option của BTC có IV rất cao, điều đó có thể nghĩa là trader đang dự đoán BTC sẽ có sóng lớn, có thể vì một sự kiện sắp tới (như tin FED, ETF spot, hard fork…).

IV đến từ đâu?

IV được tính ngược lại từ giá của option. Tức là: Thay vì dùng IV để định giá option (như lý thuyết), các sàn và công cụ tài chính lấy giá option trên thị trường hiện tại để suy ngược lại mức biến động mà mọi người đang kỳ vọng.

Vì vậy IV phản ánh cảm xúc, niềm tin và nỗi sợ của toàn thị trường chứ không phải dựa vào dữ liệu đã xảy ra.

Các trader nhớ nha:

• IV không nói trước giá sẽ đi lên hay xuống, nó chỉ báo rằng sắp có sóng mạnh
• IV cao chưa chắc là xấu, đôi khi đó là cơ hội nếu bạn có chiến lược phù hợp
• Có thể theo dõi chỉ số VIX hoặc Crypto Volatility Index (CVI) để cập nhật IV tổng thể

Realized volatility (RV): Đo sự biến động thật sự đã xảy ra

Nếu Implied Volatility là kỳ vọng trong tương lai, thì Realized Volatility (RV) chính là phần “đã rồi”: Độ biến động thực tế mà thị trường đã trải qua trong một giai đoạn cụ thể.

RV được tính dựa trên các dữ liệu giá đã xảy ra, thường là log return hàng ngày của một tài sản trong một khung thời gian nhất định (ví dụ: 10 ngày, 20 ngày, 30 ngày…). Kết quả thể hiện mức độ giá đã “nhảy múa” ra sao, có đáng sợ như trader nghĩ hay không.

Cách hiểu đơn giản:

• RV cao → giá đã biến động mạnh trong quá khứ
• RV thấp → thị trường đi ngang, dao động nhỏ

Ví dụ: Nếu bạn muốn kiểm tra xem BTC có “sóng lớn” trong 7 ngày qua hay không, bạn có thể tính Realized Volatility 7 ngày. Nếu chỉ số này cao hơn bình thường nghĩa là thị trường đã thực sự biến động không chỉ là cảm giác cá nhân.

So sánh nhanh

Đây là bảng so sánh nhanh để các bạn có cái nhìn tổng quát hơn về cả 3 loại Volatility:

Loại Volatility	Tính từ đâu?	Dùng để làm gì?
HV	Giá quá khứ	Xác định mức dao động trước đây
IV	Dựa vào giá option	Dự báo biến động tương lai
RV	Tính sau khi xảy ra	Đo lường biến động thật sự

Cách đo lường volatility phổ biến

Để không bị “cảm tính” khi nhìn biểu đồ, các trader thường dùng công cụ đo lường độ biến động. Đây là 2 công cụ phổ biến và dễ áp dụng:

ATR (Average True Range)

ATR, hay “biên độ thực trung bình”, là một trong những chỉ báo phổ biến nhất để đo lường mức độ dao động của giá trong một khoảng thời gian nhất định, thường là 14 phiên gần nhất.

Khác với những chỉ báo dự đoán xu hướng tăng hay giảm, ATR không quan tâm giá đi lên hay đi xuống, nó chỉ đo độ mạnh yếu của sự di chuyển. Càng “rung lắc” nhiều, ATR càng cao. Thị trường càng “bình lặng”, ATR càng thấp.

Cách hiểu đơn giản:

Nếu ATR của BTC trong khung D1 (nến ngày) là 800 USD → tức là trung bình mỗi ngày, giá BTC dao động khoảng 800 USD (từ đỉnh xuống đáy của cây nến, bao gồm cả khoảng gap nếu có).

Ví dụ minh họa:

• ATR = 50 → thị trường “êm”, thích hợp cho chiến lược đánh theo vùng sideway hoặc tích lũy.
• ATR = 300 → thị trường biến động mạnh, cơ hội lớn hơn nhưng rủi ro cũng nhiều hơn.

Mẹo nhỏ: Với trader mới, bạn có thể thử áp dụng nguyên tắc:

Stop loss = 1.5x đến 2x ATR

Ví dụ: Nếu ATR = 100 → đặt SL cách entry 150 đến 200 USD sẽ hợp lý hơn là đặt quá sát.

Bollinger Bands

Bollinger Bands là một công cụ cực kỳ phổ biến để đo lường độ biến động (volatility) của thị trường và nhận biết sớm các thời điểm breakout. Nó gồm 3 thành phần:

• Dải giữa (Middle Band): Thường là đường trung bình động (MA) 20 phiên
• Dải trên (Upper Band): MA + 2 độ lệch chuẩn
• Dải dưới (Lower Band): MA – 2 độ lệch chuẩn

Cả hai dải trên và dưới tạo thành một cái “khoảng bao” quanh giá, khoảng cách giữa hai dải này sẽ co giãn tùy theo mức độ biến động của thị trường.

Cách đọc đơn giản:

• Dải mở rộng → thị trường đang biến động mạnh (volatility cao)
• Dải thu hẹp → thị trường đang nén lại, có thể sắp breakout (phá vỡ mạnh theo một hướng)

Ví dụ : Khi BTC sideway nhiều ngày, dải Bollinger bắt đầu thu hẹp lại giống như “nén lò xo”. Ngay khi giá phá khỏi dải trên (với khối lượng tăng mạnh) đó có thể là cú bứt phá tăng. Ngược lại, nếu phá xuống dải dưới → có thể là break giảm.

Mẹo áp dụng thực tế:

• Khi dải Bollinger thu hẹp bất thường, đặt cảnh báo giá gần hai mép trên/dưới → chuẩn bị sẵn chiến lược breakout.
• Kết hợp volume tăng đột biến → Xác suất breakout thành công cao hơn.
• Nếu muốn lọc tín hiệu giả, hãy thêm chỉ báo như RSI (để tránh mua đuổi khi giá quá mua/quá bán).

Chiến lược giao dịch trong thị trường có volatility cao

Volatility cao là lúc thị trường đang “quăng chưởng”. Nếu không có kỹ năng, bạn sẽ dễ bị knock-out sớm. Dưới đây là những chiến lược mình từng áp dụng và thấy rất hiệu quả:

Quản lý vốn nghiêm ngặt

• Giảm khối lượng mỗi lệnh
• Không all-in, dù setup có vẻ “ngon ăn”
• Dời stop loss hợp lý theo ATR

Tính toán tỷ lệ R:R kỹ càng

• Volatility cao thường khiến stop loss bị “quét”
• Chọn vùng vào – ra chính xác hơn
• Ưu tiên R:R tối thiểu 1:2 trong thời điểm “sóng lớn”

Không vào lệnh nếu chưa có setup rõ ràng

• Thị trường biến động dễ sinh tín hiệu giả
• Kiên nhẫn chờ xác nhận mới vào lệnh
• Đặt cảnh báo giá, không phải lúc nào cũng cần ngồi canh

Ưu tiên chiến lược breakout

• Dùng Bollinger Bands + volume
• Khi dải band thu hẹp → canh breakout cùng volume tăng
• Có thể kết hợp thêm RSI để tránh mua đuổi lúc giá quá cao

Ví dụ thực tế

BTC tháng 4/2024 có đợt pump từ $28,000 lên $35,000 trong 3 ngày, volatility tăng vọt.
Mình chờ giá sideway với Bollinger Bands hẹp lại → volume tăng đột biến → vào lệnh breakout ở $29,800, TP ở $32,800, đặt SL dựa theo ATR. Kết quả: trade chạm TP sau 8 tiếng.

Gợi ý thêm: Backtest chiến lược này ở các giai đoạn thị trường có volatility cao để hiểu cách giá phản ứng thực tế.

Tại sao volatility không phải kẻ thù?

Nếu không có volatility, thị trường sẽ như ao tù. Giá không nhúc nhích → không có cơ hội kiếm lời.
Vì vậy, volatility là điều kiện bắt buộc để giao dịch có lợi nhuận.

Vấn đề không nằm ở độ biến động. Vấn đề là:

• Bạn có chuẩn bị trước khi vào lệnh không?
• Bạn có biết khi nào nên đứng ngoài không?
• Bạn kiểm soát tâm lý tốt cỡ nào khi thị trường “giật sóng”?

Trader chuyên thường đợi volatility để vào lệnh theo trend mạnh. Họ không sợ sóng, mà biết lướt sóng đúng nhịp.

Trader mới thì hay lo sợ và dễ bị cuốn vào FOMO, hoặc bị hit stop loss nhiều lần vì thiếu kế hoạch.

Tạm kết

Hiểu được volatility không giúp bạn giàu lên ngay, nhưng nó giúp bạn tồn tại đủ lâu để có ngày giàu thật sự. Dưới góc nhìn của một người đã trải qua 15 năm sóng gió trên thị trường, mình thấy Volatility không xấu, nó chỉ là phản ứng tự nhiên của thị trường trước dòng tiền, tin tức và cảm xúc. Điều nguy hiểm không nằm ở biến động, mà nằm ở việc bạn không kiểm soát được chính mình trong cơn biến động đó.

Với các bạn trader mới, đừng vội vàng nhảy vào chỉ vì thấy giá “nhảy sóng đẹp”. Đằng sau mỗi cú pump là rủi ro nhấn chìm toàn bộ tài khoản nếu bạn không hiểu mình đang làm gì.

Giao dịch không phải trò may rủi, mà là bài kiểm tra liên tục của sự kiên nhẫn và kỷ luật. Volatility là cơ hội nhưng chỉ mở ra cho người đủ tỉnh táo để nhận biết, đủ bản lĩnh để chờ đợi và đủ kinh nghiệm để hành động đúng lúc.

Mình chúc tất cả các trader luôn thành công trong hành trình đầu tư nhé!